9. Team Europe
Pragmatisme is de vijand van parlementaire democratie
Naast een slechte deal met een wrede autoritaire leider, zijn de afspraken die de EU maakt met Tunesië een teken dat het slechter gaat met de Europese democratie. In 2016 werd een soortgelijke deal gesloten met Turkije; een die in het oordeel van het EU Hof van Justitie elke wettelijke grondslag ontbeerde. Tegenwoordig vliegen clubjes leiders onder de noemer ‘Team Europe’ uit om deals te sluiten. Namens wie en op basis van welke grondslag, dat is onduidelijk.
In een democratie leggen machthebbers verantwoording af, maar voor de deal tussen Tunesië en ‘Team Europe’ gaat helemaal niemand verantwoording afleggen. Niet voor de honderden miljoenen euro’s van de belastingbetaler, niet voor de inhoud van het pakket en niet voor de mogelijke doden en vermisten die er zullen komen vanwege de gemaakte afspraken.
In Nederland legt de regering verantwoording af aan het Parlement, maar de demissionair minister-president trekt zijn handen er handig van af. Rutte was aanwezig voor de foto en schudde de hand van president Saied, geflankeerd door een Nederlandse vlag. Hij is weliswaar met een regeringsvliegtuig gekomen, maar op het stippellijntje heeft hij niet getekend. Technisch gezien hoeft hij zich niet te verantwoorden voor deze deal.
In Europa legt de Europese Commissie verantwoording af aan het Europees Parlement. Het lijkt er niet op dat von der Leyen dat gaat doen voor deze ‘investering’, zoals ze dat noemt, van meer dan een miljard euro. Net zoals ze geen verantwoording aflegde voor haar sms-verkeer met de directeur van Pfizer; ook een miljardendeal. Ze verschuilt zich achter Rutte en de eveneens aanwezige Giorgia Meloni, die op hun beurt weer stellen dat ze er formeel niks mee te maken hebben. Saillant detail: niet Von der Leyen, maar Commissaris Varhelyi heeft zijn naam onder het document gezet. Dat is de Commissaris die - met beduidend minder aandacht - de kritische vragen gaat vangen voor de baas. De president zat er enkel voor het foto-moment.
We krijgen dus geen verantwoording in het nationale parlement, noch in het Europees Parlement. Het vehikel voor het omzeilen van verantwoordingsplichten heet ‘Team Europe’; een uitvinding van EU Commissievoorzitter von der Leyen. Het betekent in wezen niets. Er is geen EU-instelling die deze naam draagt en er is geen EU-verdrag dat hierover rept. Het Team heeft geen gedefinieerde taken of bevoegdheden. Je kunt je schouders ophalen, ware het niet dat deze vorm gebruikt wordt om allerlei programma’s en deals te legitimeren buiten de normale, legitieme, besluitvormingsprocedures om.
Team Europe ging de covid-pandemie te lijf en tuigde een herstelfonds op. Nu is het in Tunesië aan het dealen geslagen en binnenkort gaat het team met een zak geld naar Zuid-Amerika. Het blijft vaag wie er lid zijn van Team Europe, wie de besluiten nemen, wie onderhandelen. We weten kortom niet wie er aan het roer zit. Een ding is wél duidelijk: de scheiding der machten en parlementaire controle zijn bij het grofvuil gezet. Stukje bij beetje wordt de parlementaire component uit het EU-beleid gesloopt. Dat raakt niet alleen het Europees Parlement, maar ook de nationale parlementen.
Hoewel nationale regeringsleiders zich fel verzetten tegen iedere wijziging van de EU-verdragen, veranderen ze de facto de democratische structuur van de EU door simpelweg buiten de EU-Verdragen om te gaan. Dat Ursula von der Leyen zich hier voor leent is een groot probleem. In naam van het pragmatisme hobbelen we nu van de ene houtje-touwtje-deal naar de volgende. Vanzelfsprekend moet in een crisis snel kunnen worden gehandeld, maar wanneer structureel de reguliere democratische procedures worden omzeild, is het oppassen geblazen.
Voorheen waren de EU-lidstaten beducht op een overambitieuze Europese Commissie. Tegenwoordig zien ze de Commissie als een verlengstuk van de eigen macht. De Europese Commissie moet rekenschap afleggen aan het Europees Parlement, maar heeft daar in toenemende mate maling aan. Door vast te houden aan de Spitzenkandidat, moet het Europees Parlement na de Europese verkiezingen een herstel van de machtsbalans tussen Parlement en Commissie afdwingen. Heel veel meer kansen krijgt het niet.
We verliezen de parlementaire democratie niet met een grote klapper. Niet met een bestorming van het Binnenhof of de Europese wijk in Brussel.Het gaat sluipenderwijs met steeds minder verantwoording voor steeds grotere besluiten. Onze machthebbers hebben een geitenpaadje gevonden om verantwoording te ontlopen en zolang we niet ingrijpen in hoe we de EU inrichten, blijft deze ontsnappingsroute bestaan.
De lekke bootjes vol migranten zullen blijven komen, ondanks de ‘deal’. De smokkelaars zullen hogere vergoedingen vragen. President Saied zal terugkomen voor meer geld; chantage die we van Erdogan kennen. De vraag is; komt Team Europe dan verantwoording afleggen? En aan wie?